Opkomst en ondergang van de Kitzinger wijnhandelshuizen
of: Hoe Gut Wilhelmsberg als een Phoenix uit de Meuschel’sche as herrees
Ooit werd Kitzingen, een Noordbeierse stad gelegen binnen de Maindreieck van Franken, ‘de stad van de 100 wijnhandelaren’ genoemd. Wijnbouw, maar vooral ook de wijnhandel zijn in Kitzingen vanaf de Middeleeuwen altijd goedlopende businesses geweest. De kloostersecularisatie van 1802 zorgde bij de Kitzinger handelaren echter voor volle vaten en lege beurzen, daar hun grootste klant, de kerk met al zijn ambtenaren en functionarissen, kloosters en andere religieuze instellingen, in één klap van het toneel verdween. De in 1845 opgerichte firma Wilhelm Meuschel wist de Kitzinger wijnhandel (let wel: geen detailhandel, louter groothandel op vat) weer vlot te trekken door wijn in Noord-, Midden- en Oostduitsland te gaan verkopen en zelfs naar de directe buurlanden te exporteren.
Wilhelm Meuschel was vanaf 1890 hofleverancier van het hertogdom Sachsen
Vanaf 1867 had ‘Wilh. Meuschel jr.,’ zoals de firma officieel heette, haar hoofdvestiging aan de Königsplatz, het kloppend hart van Kitzingen. Toen zij eind 19e eeuw naast steeds meer eigen en aangekochte Frankenwein ook wijn uit de Rijnregio, Moezelwijn en buitenlandse, met name Franse (Bordeaux, Elzas), later ook Italiaanse wijnen aan de man wist te brengen, ontstond behoefte aan een verkeerstechnisch betere ontsloten bedrijfslocatie. Dit werd nog versterkt door de aankoop van meer en meer wijngaarden, waaronder het belangrijkste ‘handelsmerk’ van de firma, de ‘Repperndorfer Wilhelmsberg’. Het nieuwe hoofdkantoor met ‘Großkellerei’ werd ontworpen volgens de eisen van een moderne wijnmakerij en -handel in de Bahnhofstraße, de ‘pronkstraat van het verleden’ (waar zich toen vooral veel start-up-handelaren vestigden), met kenmerken die in principe nog steeds de tand des tijds doorstaan.
De herbouwde synagoge van Kizingen
Maar niet alleen Meuschel, nee, heel de Kitzinger wijnhandel floreerde. Op het hoogtepunt van de handel, in 1930, waren maar liefst 107 huizen actief, waarvan 69 joods (ongeveer tweederde van de joodse gemeenschap in Kitzingen werkte in de wijnhandel). Tot de grootste bedrijven behoorden die van Max Fromm en de firma Wilhelm Meuschel. Het bezit van wijngaarden en de daadwerkelijke productie van wijn waren bij de joodse wijnhandelaren eerder uitzondering dan regel, dit in sterke tegenstelling tot de meeste christelijke vakbroeders. Eerstgenoemden concentreerden zich op de handel en dan met name wijnmarketing. Niet toevallig ontstond in Kitzingen de wereldberoemde Bocksbeutel, die in 1921 door Max Fromm tot typische flesvorm der Frankenwein werd verheven. Max liet de bijbehorende etiketten ontwerpen door de directeur van het Städelsche Kunstinstitut in Frankfurt am Main, de stad van zijn beroemde neef Erich Fromm.
Villa van een voormalige Kitzinger wijnhandelaar
De geschiedenis van de joodse wijnhandelaren eindigde zoals bekend in 1939 en ook de rest van de Kitzinger wijnhandel verloor sterk aan betekenis: slechts een paar van de traditionele handelshuizen wisten de oorlogen en het verlies van belangrijke afzetgebieden te overleven. Maar in het stadsbeeld van Kitzingen zijn de magnifieke heren- en handelshuizen van toen nog steeds een lust voor het oog. Een van die gebouwen behoorde tot niet zo heel lang geleden nog toe aan de firma Mueschel: het voornoemde groothandelsgebouw aan de Bahnhofstraße. Zonder opvolgers in de familie verkochten de gebroeders Christian en Johannes Meuschel hun bedrijf begin 2019 aan vastgoedondernemer Harald Panzer (Wohninvest) – inclusief wijnkelder, de beste wijngaarden rondom Kitzingen (o.a. de Wilhelmsberg) en enkele bedrijfspanden. Het mooie handelscomplex, dat dienst zou kunnen doen als decor voor een remake van ‘Doornroosje,’ wordt sindsdien volgens de wetten van Monumentenzorg gerenoveerd, dat wil zeggen: nauwgezet en uiterst traag.
Het gebouw aan de Bahnhofstraße vóór de huidige renovatie
Markus Heid en Lukas Hermann
Bedrijfsleider van het in ‘Gut Wilhelmsberg’ omgedoopte wijngoed is sindsdien Markus Heid van het gelijknamige VDP.Weingut Heid uit Fellbach, Württemberg. Hij is degene die de nieuwe richting van het biologisch wijngoed bepaalt. De dagelijkse leiding is in handen van een jong talent uit Baden, Lukas Hermann. Alle drie de mannen, Fremdkörper in Frankenland, zijn gevallen voor Wilhelmsberg als historisch kunstwerk en nemen het langjarige renovatietraject op de koop toe. Enkele weken geleden was Erasmus Wijnen bij Lukas op bezoek en het moet gezegd: als je eenmaal in het gebouw bent, dan weet je waarom zij al dat extra werk op zich hebben genomen. Zo wordt bijvoorbeeld de façade tot zijn oorspronkelijke toestand teruggebracht, wat onder meer betekent dat de verroeste ruitjesramen door modern-industriële met dubbelglas worden vervangen en het rechthoekige raam links van de hoofdingang weer in een boogvenster wordt gehertransformeerd.
Lukas bij de hoofdingang. De leeuwen van Gut Wilhelmsberg hebben hun blijk naar buiten gericht
Zij-ingang met de ‘Rampe,’ het perron zonder spoor. Let ook op de historische, maar uitermate hobbelige kopstenen; onduidelijk is hoe ze dat probleem gaan oplossen
De grote hal met de vloer in opbouw. En niet alleen de vloer...
Bij de ingang zelf wordt alleen even geposeerd door Lukas, maar de deur die via een fraaie hal naar de geplande proefruimte voert, blijft voorlopig dicht. In plaats daarvan lopen we links om het gebouw naar een soort van perron zonder rails, waar ooit koning Ludwig III van Beieren poseerde met de firma Meuschel, die sinds 1903 ‘Koninklijke Beierse Hofleverancier’ was. Dan lopen we de imposante pakhal/bottelhal binnen, waar nu ‘al’ (de renovatie begon in 2019) een gigantische teerachtige ondervloer te zien is. Daarop komt binnenkort de voegloze gietvloer te liggen. Rechts in de hoek de spiksplinternieuwe lift met daarnaast de oude stenen trap die naar de twee kelderverdiepingen leidt. Per kelderverdieping treffen we telkens twee lange werfkelders (met onder andere stampvolle ‘Giropaletten’ voor de sektbereiding) en een dwarse, op de kop gelegen kelder aan, waar Lukas zich bezig houdt met de technische aspecten van het wijnmaken.
De trap richting kelderverdiepingen
De werfkelders vroeger...
En nu
Laatstgenoemde is ook de ruimte, in de onderste kelderverdieping, waar we de ‘Fassproben’ proeven en vergelijken met de oudere jaargangen. Mooi spul, die silvaners van de Kitzinger Wilhelmsberg: elegant slank, maar toch met voldoende kracht en ook heerlijk zachtromig. In de werfkelders vinden we verder allerhande oude flessen, leeg en vol, van de firma Meuschel en enkele stokoude, prachtig bewerkte houten vaten, among other things (vooral heel veel ‘ouwe meuk’). De 1966 Escherndorfer Lump Silvaner Spätlese van de door Heuschel vermarkte wijn der Winzergenossenschaft Escherndorf is helaas niet meer te drinken. Over naar de rode wijnen, want Lukas is ervan overtuigd dat Franken veel meer potentieel voor top-rood heeft dan er tot nu toe is uitgekomen, de subregio Churfranken daargelaten. Sinds 2020 wordt ingezet op spannende elegantie, en de Fassproben laten een prachtige toekomst vermoeden.
Fassprobe in de ‘dwarskelder’
Vergelijkend proeven: de Kitzinger Wilhelmsberg Spätburgunder trocken 2019-2022. De internationaal lastig te vermarkten Bocksbeutel is inmiddels uit het assortiment genomen.
We sluiten onze reis af in het voorkamertje links van de hoofdingang, voor ons rechts dus, die we bereiken via de eventueel wellicht mogelijke kookstudio. Daar zetten we ons aan een oude tafel met uitzicht op een trap met kogelgaten uit de Tweede Wereldoorlog. Dat trapje blijft, al was het maar om de band met het verleden te bewaren. Sowieso is het gebouw doorspekt met ‘(Handels)geschichte’, hetgeen voor een geheel eigen atmosfeer zorgt. De drie mannen uit Baden-Württemberg zetten ook in op traditie, in hun stijl van wijnmaken en het vermarkten van hun eindproducten. Zo zullen ze bij voorbeeld niet ál te ver richting natuurwijnen gaan, want daartoe is Gut Wilhelmsberg niet in eerste instantie geconcipieerd. Maar de ‘gewone’ wijnen zijn in vergelijking met die van andere Fränkische wijnhuizen al atypisch genoeg, dus zit het met het onderscheidend vermogen wel snor. Zum wohl!
Het ‘voorkamertje’ met de oude trap en het nieuwe oude boogvenster
